TUYÊN QUANG - ''Dây vải hay dây tơ!/Tiếng đàn Tính lọt vào tai vào ruột/…Trai gái đi, hát cười vang bỗng dừng/…Có bùa chăng! Dây tính hỡi say mê/Mười hai vía trong người tôi tỉnh dậy!''. Với sự hấp dẫn như bùa mê của Then, nhiều người trẻ miền núi xứ Tuyên ngày ngày vẫn miệt mài gắn bó với Then cổ. Bởi nhiều người trẻ nói rằng, lời Then là những câu chữ được dân gian chắt lọc, gọt giũa; vừa là lời khuyên răn, khích lệ vừa là những kinh nghiệm về đối nhân xử thế. Cho nên nghe đàn Tính, nghe lời hát Then, ai ai cũng thấy trong đó có một cuộc sống của mình.
Yêu… theo cách của người trẻ
Yêu Then theo cách của người trẻ như em là thế nào?
Đó là yêu hết mình, là trao đi chị ạ!
Câu trả lời ngắn gọn của Lý Thị Ngoan, cũng là lời giải đáp cho những việc làm ý nghĩa của vợ chồng Ngoan. Với mong muốn được truyền dạy văn hóa cho dân tộc, nhiều năm nay Nguyễn Văn Huyên và Lý Thị Ngoan, thôn Nặm Chá, xã Lăng Can
(Lâm Bình) mở lớp dạy hát Then, đàn Tính miễn phí cho hàng trăm học trò nhỏ trong và ngoài xã.
Thành quả là những lứa học trò của cô giáo Ngoan và thầy Huyên lần lượt “ra lò”, nhiều cô bé, cậu bé trở thành hạt nhân của các đội văn nghệ biểu diễn tại các homestay như: Đội văn nghệ xã Phúc Yên, Đội văn nghệ xã Khuôn Hà, Đội văn nghệ thôn Nà Đông (Thượng Lâm), Đội văn nghệ thôn Nặm Đíp (Lăng Can)…
Em Bế Hoàng Linh chia sẻ rằng: “Chúng em được học tiếng nước ngoài, nghe nhạc Pop, Hiphop, Jazz trực tuyến… Thế nhưng được học những lớp Then miễn phí của cô Ngoan, thầy Huyên em hiểu rằng Then cổ không bao giờ lạc hậu hay lỗi mốt. Then chứa đựng những lời ca ý nhị, sâu xa, răn dạy nhiều điều hay lẽ phải mà con người phải luôn ghi nhớ. Bản thân em cảm nhận được sự thay đổi rất lớn từ bản thân. Từ một cô bé nóng nảy, em dần điềm tĩnh hơn, biết lắng nghe cảm nhận cuộc sống hơn”.
Nghệ nhân trẻ Ma Văn Quản hướng dẫn hát Then đàn Tính cho người trẻ
Ma Văn Quản là niềm tự hào của bản làng Chẩu Quân, xã Bình An (Lâm Bình), anh Ma Văn Quản được người Tày nơi đây gọi là “nghệ nhân trẻ” bởi tài năng hát Then cổ. Chàng trai 8x này có thể hát được hàng trăm làn điệu Then cổ và đoạt được nhiều giải cao tại các cuộc liên hoan văn nghệ khu vực, toàn quốc.
Điển hình như năm 2012, anh tham gia Liên hoan hát Then toàn quốc lần thứ 4 tại Lạng Sơn và đoạt Huy chương Vàng với tiết mục hát Then “Bụt giả chết”. Năm 2013, anh đoạt giải Nhì Liên hoan dân ca Việt Nam khu vực miền núi phía Bắc với bài Then cổ “Lời nàng Nhình”. Năm 2014, anh đoạt giải đặc biệt tại Liên hoan diễn xướng toàn quốc lần thứ nhất với tiết mục hát Then “Sự tích 12 mặt trời”…
Anh Quản gắn cho mình “sứ mệnh” truyền dạy hát Then, đặc biệt là hát Then cổ. Nhà ở xã Bình An, bất kể ngày hay đêm, anh đều sẵn sàng nhận dạy lớp học nhỏ cho những người yêu mến Then khắp các nơi trong ngoài huyện. Anh đến trường học, các bản làng… để “truyền lửa” Then cho các học trò nhỏ.
Nhiều học trò của anh cũng trưởng thành, tham gia đi biểu diễn khắp nơi trong và ngoài tỉnh. Chị Nông Thị Bảo, xã Thổ Bình (Lâm Bình) chia sẻ: “Mình tham gia lớp học Then của thầy giáo được 3 tháng, mình tham gia biểu diễn nhiều chương trình lắm. Mình vui vì được góp phần mang Then về xuống núi. Người trẻ yêu Then thì sẽ cùng Then lan tỏa khắp mọi nơi”.
Sáng tạo đưa
Then cổ vang xa…
Nhiều năm qua, cộng đồng người Tày trong nước biết đến nghệ nhân trẻ Chu Văn Thạch, xã Hà Lang (Chiêm Hóa) là một hot youtuber. Anh sở hữu 2 kênh Youtube là “Đan tinh Chu Thach” và “Chu Thach Official”. Một kênh chuyên dạy đánh đàn tính từ cơ bản đến nâng cao và một kênh đăng tải các tiết mục anh biểu diễn. Tổng số lượng người đăng ký 2 kênh là trên 11.000 người. Những video đánh đàn Tính, hát Then ấn tượng mà giản dị, dân giã có những video như: “Đường về bản em”, “Bản nọng tỏn Xuân”, “Lời cây đàn tính” đạt đến 600 nghìn lượt xem.
Đặc biệt để nhiều người tiếp cận với Then trong thời đại công nghệ số. Chu Văn Thạch còn tự mày mò thực hiện được hơn 400 bài nhạc beat (nhạc tách lời) phục vụ hát karaoke dành cho bài hát Then. Trong đó có nhiều bài Then cổ thu hút nhiều người yêu thích Then hưởng ứng.
Anh Chu Văn Thạch là một youtuber truyền dạy Then cổ qua mạng xã hội
Anh Thạch chia sẻ, giờ đây nhiều người có thể tự hát Then cổ bằng những giàn âm thanh từ chuyên nghiệp đến nhỏ gọn đơn sơ phục vụ ngay tại gia đình. Và cứ thế Then đến gần hơn với mọi người, mọi nhà là như thế!
Bằng tài năng trời phú, Chu Văn Thạch tìm mọi cách để lan tỏa Then cổ. Những năm gần đây, anh vinh dự được xuất ngoại cùng các diễn viên Đoàn Nghệ thuật dân tộc tỉnh biểu diễn Then cổ tại Hàn Quốc, Trung Quốc. Nghệ nhân Thạch còn thường xuyên xuống các phòng trà, bữa tiệc nhạc dân tộc ở Hà Nội để biểu diễn, giao lưu nhạc cụ với dân tộc khác trên thế giới.
Những nghệ nhân người Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp... gặp gỡ và cảm nhận tiếng lòng, cảm xúc khi giai điệu truyền thống được vang lên. Chu Văn Thạch tự tin nói, giữ gìn âm nhạc dân tộc trong thời đại 4.0 là phải biết giao lưu và học hỏi, quảng bá đến bạn bè bốn phương để vẻ đẹp văn hóa dân tộc mình được hòa nhập và không hòa tan trong thời đại mới.
Không chỉ là một cô giáo Then của bản làng, Nguyễn Thị Cánh còn là một cô gái Then năng động khi biết lan tỏa Then cổ trên mạng xã hội một cách rất sôi động. Cô gái 9x lập một kênh Youtube, 1 trang Fanpage Facebook, lấy tên Nàng Then. Cánh bảo, em muốn tự giao trọng trách của mình là một nàng Then. Một người con gái gắn bó với Then một cách trọn vẹn nhất! sống cùng Then và chết cũng theo Then về trời…
Bên cạnh đó, Cánh còn tích cực kết nối với các nghệ nhân làm đàn Tính, làm trang phục người Tày để quảng bá, giới thiệu, kết nối khách hàng. Nghệ nhân Thàm Ngọc Kiến chia sẻ: “Cánh là một cô gái năng động vừa say mê lan tỏa Then cổ vừa quảng bá giới thiệu nhiều khách hàng mua đàn Tính. Đó cũng là cách giúp Then sống mãi trong cộng đồng”.
Văn hóa Then cổ như mạch nguồn trao truyền ngàn đời nay. Như một “sứ mệnh”, người trẻ xứ Tuyên hôm nay gắn trọng trách và có những cách làm riêng để giữ gìn và quảng bá nét đẹp văn hóa dân tộc lan tỏa.
Ghi chép: Giang Lam
Báo Tuyên Quang Online